Wentylacja w projektach konkursowych Dom Dostępny.

W tegorocznej edycji konkursu Dom Dostępny organizatorzy postanowili w szczególny sposób zadbać o przyszłych nabywców zwycięskich projektów. Postawili na jakość opracowania dokumentacji technicznej, dzięki której inwestorzy dokonujący wyboru wymarzonego domu otrzymaliby projekt opisujący starannie, w sposób przemyślany wszystkie rozwiązania techniczne, optymalnie współgrające z koncepcją architektoniczną.

Położono nacisk między innymi na niskie koszty eksploatacji budynku, a jednocześnie zapewnienie mieszkańcom jak najwyższego komfortu. Podkreślono potrzebę zapewnienia wysokiej jakości powietrza w domu, a w tym celu zaprojektowanie sprawnie działającej wentylacji. Rozwiązania projektowe musiały odpowiadać wymogom Prawa Budowlanego, norm i przepisom regulującym zawartość projektu budowlanego, a ich dodatkowym atutem miały być rozwiązania niekonwencjonalne, wykorzystujące przyszłościowe technologie.

Nowoczesny, efektywny system wentylacji jest niezbędnym elementem technicznego wyposażenia współczesnego budynku. Od jego sprawności zależą nie tylko jakość powietrza, w jakim żyją mieszkańcy, ale także w znacznym stopniu koszty eksploatacji budynku. Wybór systemu wentylacji i jego prawidłowe działanie jest ściśle uzależnione od innymi elementów budynku - parametrów okien, systemu ogrzewania, rozwiązań architektonicznych kominów i dachu, wyposażenia i aranżacji wnętrz. Oczywistym jest więc, że rola architektów w wyborze poszczególnych rozwiązań i ich koordynacji jest w procesie projektowym decydująca dla osiągnięcia sprawnej wentylacji budynku. Tym bardziej zrozumiałe są założenia konkursowe, przywiązujące większą niż dawniej wagę do opracowania koncepcji wentylacji.

Stowarzyszenie Polska Wentylacja powołało, na prośbę organizatorów, grupę ekspertów, której zadaniem było sprawdzenie poprawności projektów i ocena zaproponowanych rozwiązań z zakresu wentylacji oraz wskazanie rozwiązań wykazujących się innowacyjnością w tej dziedzinie. Na podstawie analizy prac konkursowych można wskazać tendencje w wyborze systemów wentylacji, a także wskazać najczęściej popełniane błędy i niedociągnięcia. Co jednak najważniejsze, można także wskazać powody ich popełniania.

W sytuacji, gdy w polskim budownictwie z reguły stosuje się wentylację naturalną (grawitacyjną), autorzy projektów znacznie chętniej niż to się zdarza w praktyce wybierali systemy wentylacji mechanicznej. Zapewne powodem jest coraz powszechniejsza świadomość wad wentylacji naturalnej i chęć uzyskania dodatkowych korzyści w postaci oszczędności energii i zapewnienia stałych parametrów, jakie pozwala uzyskać system mechaniczny. Projektanci proponowali także wzbogacenie podstawowych instalacji o gruntowe wymienniki ciepła, niejednokrotnie uwzględniali zastosowanie w budynku kominków, z zachowaniem zasad ich współdziałania z systemem wentylacji. To optymistyczny obraz połączenia architektury i techniki w domu jednorodzinnym. Nie oznacza to jednak, że systemy wentylacji mechanicznej stosowano bezbłędnie. Trudności nastręczał dobór urządzeń oraz uwzględnienie ich działania w obliczeniach energetycznych, przyjmowano nie poparte obliczeniami wydajności powietrza wentylacyjnego. Powodem jest z pewnością to, że nie ma obowiązku umieszczania w projekcie architektoniczno-budowlanym projektu systemu wentylacji. Dlatego też bez wykonania takiego projektu trudno jest kompleksowo uwzględnić system w pozostałych obliczeniach.

W projektach zakładających zastosowanie wentylacji mechanicznej kilkakrotnie zdarzyło się równoległe zaprojektowanie wentylacji naturalnej. Rozwiązanie to jest nieuzasadnione i niekorzystne ze względu na wzajemne zakłócanie pracy obu instalacji. Ponadto powoduje nieuzasadnione podwyższenie kosztów inwestycji. Trudno wskazać powód, dla którego je proponowano, być może były nim niezbyt precyzyjne obowiązujące przepisy, które są obecnie zmieniane.

Szczególną uwagę zwraca liczba uchybień i błędów popełnionych w projektach zakładających zastosowanie tradycyjnej wentylacji naturalnej. Choć jest to powszechny w naszym budownictwie system, to właśnie on w praktyce sprawia najwięcej kłopotów właścicielom domów i mieszkań. Powszechne są też uproszczenia w jego projektowaniu, a w zasadzie prawne dopuszczenie do nie projektowania wentylacji naturalnej. Rozporządzenie określające zawartość projektu architektoniczno-budowlanego zwalnia bowiem projektantów domów jednorodzinnych i małych budynków mieszkalnych od obowiązku zaprojektowania systemu wentylacji. Nie można więc wymagać aby system wentylacji był precyzyjnie opisany i uwzględniony w obliczeniach. Tak więc, w zgodzie z przepisami, projekty konkursowe zakładające stosowanie wentylacji naturalnej charakteryzowały się z reguły bardzo skąpym, standardowym opisem działania wentylacji. Wadą takiego opisu był najczęściej brak jakichkolwiek informacji o sposobie doprowadzenia do budynku powietrza niezbędnego dla skutecznej wentylacji. Przykładem może być między innymi brak opisu zastosowanych okien pod względem sposobu i ilości dostarczania powietrza. Praktyka wskazuje natomiast, że niedostateczna ilość powietrza doprowadzanego do budynku jest jedną z podstawowych przyczyn złego działania wentylacji. W części projektów autorzy zaproponowali rozwiązanie tego problemu zalecając stosowanie nawiewników powietrza. Zabrakło niestety bardziej precyzyjnych wytycznych. Brak opisu doprowadzenia powietrza wentylacyjnego obniżał także ocenę projektów, w których zaproponowano zastosowanie wentylacji mechanicznej wywiewnej.

Jednym z częściej powtarzających się błędów okazało się pomijanie wentylacji w pomieszczeniach nie mających okien - garderobach, schowkach, pomieszczeniach gospodarczych. Choć norma jasno określa w jakich pomieszczeniach należy zapewnić wentylację, umieścić wloty do kanałów wentylacyjnych, pomieszczenia bezokienne wyjątkowo często były jej pozbawione. W niektórych projektach pomieszczenia tego typu łączono z oddalonymi kanałami za pomocą poziomych przewodów lub zamiast kanałów wywiewnych proponowano otwory w ścianach zewnętrznych. Takie rozwiązania nie spełniają oczekiwań, gdyż są sprzeczne z zasadami wentylacji.

Proponowanie tradycyjnej wentylacji naturalnej nie wydaje się również zbieżne z intencjami organizatorów konkursu co do energooszczędności projektowanych budynków i zapewnienia dobrej jakości powietrza w ich wnętrzu. O ile zespoły projektowe położyły nacisk na zastosowanie dobrych izolacji termicznych i uszczelnienie budynków zapobiegające stratom ciepła, o tyle w zasadzie nie zostały uwzględnione znaczące straty energii, jakie powoduje system wentylacji. Nie zostały uwzględnione nowe technologie, dzięki którym można ograniczać straty ciepła unowocześniając wentylację grawitacyjną. Projekty te nie uwzględniają także tego, że system grawitacyjny, działający ze zmienna skutecznością, przez znaczącą część roku nie zapewnia optymalnej jakości powietrza w budynku.

Grupa ekspertów Stowarzyszenia Polska Wentylacja postanowiła nie wyróżniać żadnego z opiniowanych projektów, ze względu na błędy, jakich nie ustrzegł się żaden zespół autorski. Dowodzi to potrzeby szerszego zwracania uwagi na rozwiązanie systemów wentylacji w projektowaniu domów i mieszkań. Większości błędów i niedociągnięć udałoby się uniknąć, gdyby w projekcie architektoniczno budowlanym był przewidziany projekt systemu wentylacji opisujący podstawowe elementy systemu, organizację doprowadzenia i przepływu powietrza oraz popierający podstawowymi obliczeniami skuteczność zaproponowanych rozwiązań. Dzięki temu nowocześnie budowane domy byłyby bardziej energooszczędne i zapewniałyby mieszkańcom właściwą jakość powietrza w pomieszczeniach.

Eksperci wyróżnili natomiast dwa zespoły autorskie w kategorii niekonwencjonalnych rozwiązań ponadstandardowych za koncepcję i interdyscyplinarne potraktowanie problemu wentylacji, jako integralnej części budynku. Wentylacja budynków została zaprojektowana w sposób zapewniający oszczędność energetyczną. Zastosowano niestandardowe podejście do projektowania, uwzględniające wzajemny wpływ instalacji, budynku i jego otoczenia. Przewidziano rozwiązania wykorzystujące nie tylko nowoczesne urządzenia ale także siły natury i strukturę budynków. Zaproponowane przez projektantów rozwiązania można uznać za wartościowe poszukiwania rozwiązań przyszłościowych.

Wyróżnienie otrzymały zespoły autorskie:
- z Gliwic
mgr inż. arch. Andrzej Głąb (Architekt Andrzej Głąb Studio), mgr inż. arch. Mirosława Mrowiec-Głąb, Rafał Dembiński, mgr inż. Stanisław Klajnowski, mgr inż. Henryk Augustyniak, mgr inż. Tomasz Steidl, inż. Halina Osuch, inż. Zdzisław Dąbrowski, mgr inż. Jarosław Szymczyk, inż. Zdzisław Parol
- z Warszawy
mgr inż. arch. Jacek Zamkowski, arch. Marcin Klocek, arch. Karolina Rakowska, Stanisław Strojewski

Gratulujemy Autorom twórczego potraktowania zagadnień wentylacji oraz jakości powietrza w budynku i jednocześnie życzymy zrealizowania projektów.

Konkurs Dom Dostępny jest organizowany przez Fundację Dom Dostępny i Wydawnictwo MURATOR od ośmiu lat. Jego celem jest propagowanie nowoczesnego budownictwa jednorodzinnego. Więcej informacji o organizatorach konkursu można znaleźć na stronie internetowej www.murator.com.pl